SARI/STATEMENT - Uiting van mode, identiteit en verzet

Auteur: Daan van Dartel

Een sari is een rechthoekige doek tot soms wel 9 meter lang, die je op honderden manieren om je lichaam kan wikkelen. Modeontwerpers, textielmakers en trendy dragers laten zien dat de sari allesbehalve van vroeger is. De mogelijkheden met de sari zijn onuitputtelijk: het is een van de meest veelzijdige stijlen in de modewereld. Een sari vormt zich naar elk lichaam, en is daardoor een zeer inclusieve kledingstijl. De sari staat nu centraal in de tentoonstelling SARI/STATEMENT, Fashion from India, in Wereldmuseum Amsterdam.

Bekijk beknopte versie

Een sari is vaak gemaakt van katoen, zijde of polyester, en met verschillende patronen en motieven geweven, geborduurd of bedrukt. Of effen, in diepe kleuren. Deze zijden sari is versierd met goud- en zilverdraad. Murshidabad, West Bengal, 19e eeuw.

Street Style and Haute Couture

In Zuid-Azië en haar gemeenschappen daarbuiten is de laatste decennia nieuwe aandacht ontstaan voor de sari als kledingstijl. Makers en jonge dragers - vooral in de steden - geven de sari mode een nieuwe impuls. Allerlei combinaties verschijnen: een sari met sneakers en een T-shirt, met een overhemd, of met een jeans eronder. Technologie brengt vernieuwing en er is veel aandacht voor duurzaamheid en hergebruik. Ook buiten de Zuid-Aziatische cultuur wint de sari aan bekendheid en wereldberoemde vrouwen dragen een sari tijdens feesten, gala’s en uitreikingen.

Een kledingstuk voor godinnen en vrouwen

De sari is een iconisch kledingstuk uit Zuid-Azië, met een geschiedenis die duizenden jaren teruggaat. De vroegst bekende sari's zijn in steen gehouwen, om het lichaam van godinnenbeelden van enkele eeuwen CE. In het eveneens eeuwenoude Mahabharata, een epische tekst over de strijd tussen twee belangrijke families wordt een sari genoemd.

Kleurenprent (ca. 1960) met een scène uit het Mahabharata epos waarin Dushasana probeert om Draupadi te ontkleden door haar sari steeds los te trekken. Krishna helpt haar door haar sari telkens te verlengen zodat zij gekleed blijft. (TM-6286-33)

De kolonisator bepaalt

In de 19e eeuw werd de sari door de Britse kolonisator in India ingezet als politiek middel. Ze moest op een bepaalde manier gewikkeld worden en een blouse en rok (een petticoat) moesten eronder, want naar Britse normen was de sari veel te bloot. De behouden koloniale blik werd bepalend voor wat een vrouw aan haar lichaam mocht dragen, in feite een kolonisatie van het vrouwelijke lichaam. Economisch was er ook sprake van kolonisatie vanwege het Brits monopolie op het verwerken van de ruwe Indiase katoen. De daarvan afgeleide goedkope, want machinaal in Engeland gemaakte stoffen, werden wereldwijd afgezet – ook in India.

Een Indiase vrouw in een groene sari en witte blouse. Deze pasteltekening is in 1894 gemaakt door Theodora Jacoba Sleeswijk-Van Bosse, in Durham (KwaZulu-Natal, Zuid-Afrika).

Minder populair én een statement

Eind 20e eeuw daalde de populariteit van de sari omdat er meer ‘westerse’ kleding gedragen werd, en omdat andere lokale stijlen in raakten. Tegelijkertijd waren er groepen vrouwen die juist daarom de sari droegen als teken van verzet tegen de afnemende waardering van vakmanschap. Actrices, voorzitters van verenigingen en Indira Gandhi, de eerste vrouwelijke premier van India, droegen de sari als persoonlijke stijl en als politiek statement – om hun nationale identiteit en genderidentiteit uit te drukken.

India en Nederland

De Nederlandse VOC haakte handig in op een bestaande handelsweg tussen India en Indonesië, waarbij textiel een belangrijk handelsitem was.

Een 18e eeuwse patola, handelsdoek uit Sumatra. Er werd al vroeg veel gehandeld tussen India en Indonesië en patolu waren daar een heel belangrijk onderdeel van. (WM-27355)

Er is nog een ander verband tussen Nederland en India, met een donkere geschiedenis. Na de officiële afschaffing van de slavernij in het Caraïbisch Gebied en Suriname in 1863 werden voormalige totslaafgemaakten verplicht nog tien jaar te blijven werken op de plantages. Vanaf 1873 haalde de Nederlandse overheid contractarbeiders uit andere gebieden om het werk over te nemen.

Een feestelijk geklede Hindoestaanse familie poserend op het Gouvernementsplein in Paramaribo, Suriname, 1939. Fotograaf onbekend. (TM-10019558)

Uiteindelijk zouden ruim 34.000 Indiase mensen naar Suriname vertrekken, vrijwillig, geronseld onder valse voorwendselen, of zelfs gekidnapt. Hun nakomelingen vormen nu in Suriname en Nederland de Hindostaanse gemeenschap. De sari maakt een belangrijk deel uit van haar culturele identiteit, culturele waarden en gebruiken die overgedragen worden.

Met gouddraad geborduurde rode sari en rode blouse (choli), voor een Hindostaans huwelijk in Nederland. De rode kleur brengt geluk en vruchtbaarheid. Gemaakt in India, 2003. (TM-6144-1)

Designer pieces

De afgelopen tien jaar is de sari in India steeds vaker weer in het stadse straatbeeld te zien. Ontwerpers als Mukherdjee Sabyasachi en Rahul Mishra hebben sari’s in hun jaarlijkse collecties en kleden beroemdheden in Bolly- en Hollywood. Brands als Raw Mango, NorBlackNorWhite en Huemn showen de sari in hun designer winkels en gebruiken bijzondere materialen om nieuwe verhalen te vertellen, bijvoorbeeld denim, metaal en inkt uit CO2 uitstoot.

Persoonlijke identiteit: de sari geeft weer wie je bent. Links de outfit van singer-songwriter Priya Ragu, achteraan de kleding van body positive model Sobia Ameen, helemaal rechts de Raj Kilt, van ontwerper Little Shilpa. (Foto: Olivia Witmond) Fotobij

De ‘huiskamer’ van design duo Lobomar, waar zij in een setting van de woonkamer van hun grootouders in Goa hun interpretatie van de sari tonen. (Fotograaf Irene de Groot)

Kracht en verzet

De sari kan helpen om een persoonlijke identiteit te uiten maar wordt ook ingezet om een boodschap van een groep te versterken en hen te verenigen en kracht te geven. In India hebben zo'n honderdduizend vrouwen zich verenigd in de Gulabi Gang, die met roze sari’s demonstreert voor de rechten van de vrouw. Een andere groep draagt sari’s met motieven van de marabou, waarvan de opbrengsten sinds 2006 bijdragen aan de instandhouding van deze ooit bedreigde vogelsoort.

Verrassende nieuwe verhalen

De sari heeft lang moeten opboksen tegen vooroordelen: te ouwerwets, te beperkend, te cultureel, te verleidelijk. Het wordt tijd dat we de sari gaan zien voor wat ze is: een bijzonder veelzijdig en grensverleggend kledingstuk. De sari kan verrassende nieuwe verhalen vertellen over mode en design, geschiedenis, culturele en persoonlijke identiteit en over verzet tegen heersende overtuigingen die gelijkwaardigheid tegengaan. De sari en het dragen ervan is zeker een statement!

Embracing All: Prerna Dangi © Irene Yee. Soms ervaren mensen de sari als onhandig. De losse plooien zijn lastig opnieuw te vormen en het uiteinde, de pallu, kan losraken. Onzin zeggen bergbeklimmer Prerna Dangi die hoge wanden beklimt in een wapperende