Nieuwsgierig hoe het interieur van een Japans huis er twee eeuwen geleden uit zag? Met beschilderde schuifwanden en tatami matten op de vloer? Je kan nu rondkijken in één van de mooiste huismodellen uit de collectie van het Wereldmuseum (79×126×109,5 cm).
Je waant je werkelijk zelf binnen in dit ‘heerenhuis' op schaal. Dr. Kenji Noguchi van het Nippon Institute of Technology legde tijdens zijn onderzoek met een 360º camera het fraaie interieur vast. Hij vermoedt dat dit herenhuis echt ‘full-size’ in Nagasaki heeft gestaan. De details zijn werkelijk verbluffend. Alles is op schaal gemaakt: tatami matten, beschilderde schuifdeuren die echt kunnen schuiven, pleisterwerk, een miniatuur rolschildering, veranda’s enzovoorts.
Eeuwenlang werden huizen in Japan zo gemaakt dat de indeling van leefruimtes simpel veranderd kon worden met schuifdeuren, die soms de volle breedte van een binnenmuur besloegen. Kamers konden zo makkelijk groter en kleiner gemaakt worden. Soms konden zelfs delen van buitenmuren open gezet worden waardoor het verschil tussen binnen en buiten vervaagde en het ’s zomers binnen lekker koel bleef. Via een buitengalerij waren alle delen van een huis toegankelijk. Je liep van het ene naar het andere vertrek, gangen en portalen waren er niet. Meubilair en decoraties ook bijna niet.
Foto: Zomerse lesdag op privé-school. Jongens en meisjes apart, maar in verbonden vertrekken. Prent uit het Atelier van Kawahara Keiga, jaren 1820. RV-1-4240
Eeuwenlang speelde het leven binnenshuis zich geheel af op tatami matten: zitten, eten, slapen, spelen, leren, werken, sociale ontvangsten, ceremonies, ontspanning, noem maar op, alles gebeurde op tatami matten. Zo’n mat is tegelijkertijd hard en zacht, en isoleert tegen de kou van onder het huis. Tatami worden meestal gemaakt van pitrus, een stevige grasachtige plant die gedroogd en geweven wordt.
Foto: Model van een tatami maker met gereedschappen die bij zijn vak horen, uit ca. 1820. De tatami is ongeveer 20 centimeter lang. RV-360-3727
De lengte van een mat is ongeveer 1,82 meter, de breedte is de helft daarvan. Die maatvoering is zo bepalend, dat oppervlakten van ruimtes aangeduid worden met het aantal tatami matten - zelfs als er geen tatami liggen zoals in moderne Japanse huizen.
Foto: Dit detail van een rolschildering van Kawahara Keiga (ca. 1820) laat het grondplan van een buitenhuis in een ommuurde tuin zien. De dikke lijnen in de vertrekken geven aan waar de schuifdeuren zitten. De tatami matten kunnen daarin in verschillende patronen gelegd worden. Ook de smalle houten veranda’s aan de tuinzijde zijn ingetekend. RV-1-1043
De Duitse arts Philipp Franz von Siebold (1796-1866) woonde van 1823 tot 1829 op Deshima, een aangelegd eiland in de Baai van Nagasaki. Deshima was een Nederlandse handelspost. Alleen Nederlanders mochten in de periode 1641-1859 handel drijven met Japan. Von Siebold werkte daar als dokter, maar deed ook enorm uitgebreid onderzoek op het gebied van Japanse biologie, geologie, geneeskunde, kunst, materiële cultuur, taal en gewoonten. Hij verzamelde een grote collectie voorwerpen en publiceerde veelvuldig over zijn onderzoek in Japan.
Om in Europa te kunnen laten zien wat Japan voor land was en hoe men leefde, nam hij van bijna elk voorwerp wel een exemplaar mee. Complete huizen meebrengen was natuurlijk niet te doen, dus liet hij hiervan modellen maken. Dat werd ook door andere verzamelaars gedaan, maar de huismodellen die Von Siebold liet maken zijn zo exact geschaald en zo gedetailleerd dat ze ook nu nog bestudeerd worden om meer te weten te komen over de architectuurgeschiedenis in Japan. Topstuk is dit model van een groot ‘heerenhuis’.
Foto: Model van ‘een heerenhuis’, gemaakt van o.a. hout, papier, stro, textiel. Dit model is meer dan een meter breed en volledig gedetailleerd, ook van binnen. RV-1-3681
Er wordt al jarenlang onderzoek gedaan naar deze huismodellen, vooral door architectuurhistoricus Dr. Kenji Noguchi van het Nippon Institute of Technology. Hij bestudeert vooral de stadshuizen, machiya, in en rond Nagasaki en dus ook van Deshima. Hij vergelijkt de huismodellen in onze collectie met de laatste houten huizen die tand des tijds hebben overleefd. Zijn eigen bouwkundige tekeningen van de huismodellen legt hij naast illustraties van huizen die rond 1820 op Deshima stonden. Von Siebold nam deze illustraties op in zijn boek Nippon.
Die illustraties zijn zo precies dat de elk huismodel duidelijk herleid kan worden. In de afbeelding hieronder, uit Nippon, is het herenhuis vanuit ongeveer dezelfde hoek getekend. Zo groeit de kennis over de Japanse architectuur van twee eeuwen geleden. Zonder de exact gemaakte huismodellen zou dat niet gelukt zijn. Met kleine 360-graden camera’s - de nieuwste technische ontwikkeling bij dit onderzoek - kunnen we nu ook in de huismodellen kijken en ons vergapen aan alle mooie details - gemaakt naar de werkelijkheid.
Foto: ‘Heerenhuis’, gezien vanuit twee gezichtspunten. Lithografie uit Nippon, getekend door L. Nader. RV-5897-9
Het is grappig om te zien hoe Nederlanders destijds gebruik maakten van Japanse interieurelementen. In het museum hebben we een kopie van een bekend schilderij van Kawahara Keiga, waarop ‘De Groote Partij’ te zien is. Dit was een viering van de verjaardag van koning Willem I (1772-1843) op Deshima in 1825. Nederlanders hebben Europese stoelen op de tatami vloer gezet, maar lopen op pantoffels - schoenen zijn op tatami uit den boze. De dames uit de bordeelwijk van Nagasaki, Maruyama, dragen waarschijnlijk tabi, Japanse teensokken. Net zoals de Japanse tolken - dat zijn de twee Japanse heren op stoelen rechts. Een van de kapiteins schenkt zichzelf nog eens in.
Foto: De Groote Partij in de kamer van het opper Hoofd Zijn, op het Eyland. Naar een origineel uit 1825 van Kawahara Keiga (1784-c.1860). RV-6166-2
Doe je schoenen uit in het voorportaal van het huis en wissel die voor pantoffels. Die moeten weer uit als je de tatami matten betreedt. Dus zorg voor nette frisse sokken in goede staat. Op de stoffen randen van de tatami staan wordt als onbeleefd beschouwd.
