Het Kunchi festival in Nagasaki

Volksfeesten

In Japanse steden en dorpen zijn allerlei volksfeesten, vaak met een lange geschiedenis. Nagasaki, in het zuiden van Japan, is beroemd om het festival Kunchi. De bewoners leven er elk jaar enorm naartoe. Hotelkamers in de stad zijn vaak al twee jaar van tevoren volgeboekt. Waar draait het festival om en waarom is het zo populair?

Bekijk beknopte versie

Een aanleiding om feest te vieren

Festivals en volksfeesten vind je over de hele wereld. Er kan van alles zijn om te vieren. Oogstfeesten zijn een bekend voorbeeld. In Japan zijn er tal van festivals, matsuri, die in het najaar gehouden worden, na de oogsttijd. Het Kunchi festival in Nagasaki is dat ook. Als er veel voedsel van het land gekomen is, en veel vis gevangen uit de zee, dan is dat reden voor een feest. Kunchi stamt al uit de zeventiende eeuw. In diezelfde periode werd het christendom sterk vervolgd. De christelijke vieringen maakten plaats voor meer en meer Japanse feesten gerelateerd aan het boeddhisme en shintoïsme.

Het ‘Chinese’ schip met het logo van de VOC ondersteboven op de zeilen. De VOC handelde in de 17e en 18e eeuw vanuit Deshima, het kunstmatige eilandje voor de kust van Nagasaki.

Het leven van alledag staat even op de kop

Het centrum van Kunchi is de shintō-schrijn van Suwa. Dat religieuze tempelcomplex ligt op de berg Tateyama, een van de bergen rond het lager gelegen centrum van de stad Nagasaki. In de schrijn worden drie goden vereerd. Daarvan is Suwa daimyōjin de belangrijkste, meestal aangeduid als de god van de wind en de zee. Voor een havenstad met veel visserij is die natuurlijk heel belangrijk.

Het shintō heiligdom van Suwa op de berg Tateyama in Nagasaki. Schildering op papier door Kawahara Keiga, ca. 1817-1823. (RV-360-961)

De basis van het Kunchi festival is een ‘reisje’ dat deze drie shintō goden maken. Ze worden in draagbare schrijnen, mikoshi, van het religieuze complex gedragen naar een tijdelijke verblijfplaats direct aan de haven. Die ceremonie en optocht starten bij de Suwa schrijn. Eenmaal onderaan bij de waterkant kijken de goden terug op naar de berg Tateyama en naar de mensen die voor vermaak zorgen met hun optochten en hun dansen. Omdat de goden tijdelijk niet in hun vaste schrijn verblijven, staan de regels van de maatschappij even op zijn kop. De ideale omstandigheden waarin iedereen kan feesten zoals de rest van het jaar niet denkbaar is.

De start van het Kunchi festival: de drie goden dalen in een draagbare schrijn af van de grote trappen van het Suwa heiligdom, voor drie dagen ‘op reis’. Zeer zeldzame foto door Kiyokawa Takeyasu, gemaakt in 1900. (RV-A402-20)

'O'

Het woord kunchi is een afkorting van kunichi, wat ‘negende dag’ betekent (van de negende maand). Volgens de oorspronkelijke Oost-Aziatische maankalender was die dag geschikt voor vieringen. Maar Kunchi begint al op de 7 oktober en loopt door tot het hoogtepunt van het festival op de 9e. In Nagasaki zeggen mensen trouwens vaak Okunchi, in plaats van Kunchi. De extra ‘o’ ervoor is een erend voorzetsel. Die ‘o’ gebruik je in het Japans bij allerlei woorden die iets eerbiedwaardigs aanduiden. In Japan zeggen mensen ook osushi, en niet sushi! In andere plaatsen zijn ook Kunchi festivals, maar dat van Nagasaki is het bekendst.

Het Kunchi festival te Nagasaki. Tussen de menigte in de verte zijn de grote kasaboko ‘paraplu’s’ te zien. Links is de ereloge en rechts staat de shintō-schrijn van Suwa waar nog een stukje van te zien is. Vrouwen uit Maruyama-machi, de wijk van de theehuizen en bordelen, voeren hun dans op. Schildering op papier door (het atelier van) Kawahara Keiga, 1825-1829. (RV-360-7797)

Het Kunchi festival te Nagasaki.Vrouwen uit Maruyama-machi, de wijk van de theehuizen en bordelen, voeren hun dans op. (RV-360-7797)

Feestelijke optochten

Het meest zichtbare onderdeel van Kunchi is de serie van optochten met praalwagens en zware decoratieve paraplu’s genaamd kasaboko. De wagens hebben bijvoorbeeld de vorm van een Japans schip met een podium erop of de vorm van een walvis die echt water spuit. Er zijn grote ‘Hollandse’ en ‘Chinese’ schepen, waaruit de internationale geschiedenis van Nagasaki blijkt – eeuwenlang de enige Japanse haven die opengesteld was voor beperkte buitenlandse contacten.

Een man draait rondjes met de rijkversierde kasaboko, op aanwijzingen van zijn wijkgenoten. De kasaboko wegen vaak meer dan honderd kilo. De vlechten van rijststro verwijzen naar de oogst. Rijst speelt een belangrijke rol in de shintō religie.

Maar er zijn bijvoorbeeld ook draagbare decoraties zonder wielen, zoals een enorme draak, en de ‘Kokkodesho’, een ‘schattenschip’ van duizend kilo, dat met kinderen en al erin recht omhoog de lucht in gegooid wordt door de veertig dragers – en weer opgevangen (zie video). Vanwege het gewicht worden de praalwagens getrokken (of getild) door de sterkste mannen uit een wijk. De wagens moeten de berg op, en tot aan de schrijn getrokken worden tegen trappen op. En dan nog rondjes draaien, of de lucht in gooien van de draagbare versies. Het is zeer spectaculair om te zien wat de wijken voor toeren weten uit te halen met de loodzware decoraties. Dat kan alleen met goede coördinatie en veel spierballen. Er wordt dus ook uitgebreid getraind en geoefend in de maanden voorafgaand aan het festival.

Open gallery

De kracht van de wijk

Elk jaar zijn het zo’n zeven wijken die de optochten mogen verzorgen. Het is kostbaar, maar omdat mensen uit de wijk bijna allemaal geld doneren, is de presentatie elke keer weer op zijn mooist. Kunchi is ook een kans om te laten zien hoe sterk de wijk is, hoe mooi de muziek die de bewoners met elkaar kunnen maken, hoe vermakelijk en netjes gelijk hun dans is. En die kans krijgt een wijk maar eens in de zeven jaar. Er is namelijk een hele rotatie van de vele wijken van de stad. Het is een enorme eer om te kunnen uitkomen voor je wijk. Van de timing hangt dus veel af.

Repetitie met een van de Hollandse schepen. De mensen uit de wijk oefenen 's avonds met het slepen en draaien van het schip. Fotograaf Daan Kok, 2019.

Alle wijkbewoners hebben een rol

De kinderen dansen of zitten soms in de grote wagens, zoals in een van de ‘Hollandse schepen’, om muziek te maken. En als kind mag je soms een kleinere versie van de praalwagen trekken. Jonge vrouwen dansen mee, jonge mannen dragen mee, maar als je te oud bent, dan moet je je plaats afstaan aan iemand uit de volgende generatie. Vanwege de cyclus van zeven jaar heb je dus maar een paar kansen.

De praalwagen in de vorm van een walvis, van de wijk Yorozuyamachi. Van de walvis werd gezegd dat hij de getijden aanstuurt door in- en uitademen. Schildering op zijde door Kawahara Keiga, c. 1830, (7300-1).

Het verhaal gaat dat stellen uit Nagasaki die kinderen willen krijgen daar zelfs rekening mee houden. Veel mensen zeggen dat dat niet werkelijk waar is, maar sommigen kennen eigenlijk toch wel iemand die zo aan het rekenen geweest is. Waar of niet, dat het verhaal rondgaat, geeft wel aan hoe belangrijk de bewoners van alle wijken het festival vinden. Het was dus ook een lastige keuze in de drie jaren dat Okunchi niet kon doorgaan vanwege de coronapandemie. Moest de cyclus van zeven jaar aangehouden worden en werden dan wijken overslagen of ging men drie jaar later door met tellen waar men gebleven was? Er werd voor die laatste oplossing gekozen.

Op deze zeldzame oude foto zie je wederom de walvis van de wijk Yorozuyamachi. De kar waarop de walvis ligt weegt 1500 kilo en daarop bouwen de wijkbewoners elke 7 jaar de walvis opnieuw op met hout, bamboe en doeken. Fotograaf onbekend, 1900.(RV-A402-18)

Een mooie video van een eerdere editie van Nagasaki Kunchi zie je hier.

Ook dit jaar is Nagasaki kunchi weer in volle vaart aan de gang. De officiële Facebook pagina is van harte aan te raden: 長崎くんち | Facebook

Wereldverhaal door Daan Kok, conservator Japan & Korea, mede op basis van artikelen door Ōta Yuki (2017) en Reinier Hesselink (2004). Met dank aan Ōta Yuki, Harada Hiroji, Usami Naoharu, Shimotsuma Midori en de bewoners van de wijk Yorozuyamachi, Nagasaki.