Eind 2023 bezocht een team van het Wereldmuseum Duoyunxuan in Shanghai, een befaamde kalligrafie- en schilderkunststudio die met houtblokdrukken exacte kopieën (facsimile’s) maakt van inktschilderingen. Het bezoek was onderdeel van een onderzoeksreis door China om makers en kunstenaars te interviewen, ter voorbereiding op de tentoonstelling Made in China.
Auteur: Pao-Yi Yang
Tijdens de onderzoeksreis werden kunstenaars, studio's en ontwerpers bezocht in Beijing, Jingdezhen, Yixing, Shanghai en Hong Kong: de houtblokdrukstudio's Rongbaozhai en Duoyunxuan, en makers van zegels, papierknipkunst, keramiek, mode, glaskunst, lakwerk, bamboe waaiers en mahjongstenen.
De kalligrafie- en schilderkunststudio Duoyunxuan was vroeger een dependance van Rongbaozhai, de Studio der Glorieuze Kostbaarheden (榮寶齋) in Beijing, een begrip in de Chinese kunstwereld. Alleen kunstenaars met een jarenlange ervaring kunnen de zogenaamde “geblokdrukte schilderingen” maken, muban shuiyin hua 木版水印畫. Shuiyin (watergedragen drukwerk) verwijst naar de vaardigheid van de maker om verschillende inktschakeringen te verkrijgen door de hoeveelheid water die op het drukblok én de afdruk wordt aangebracht te variëren. Voor een getrouwe afdruk van een inktschildering met delicate kleurschakeringen zijn soms honderden drukblokken nodig. De studio beschouwt zichzelf daarmee meer als maker van kunst dan als producent van reproducties.
Een houtblokdruktechniek waarbij meerdere drukblokken worden gebruikt om kleuren in lagen aan te brengen om zo meer delicate tinten en gradaties te verkrijgen (douban, 餖版) bestaat al sinds het begin van de 17e eeuw. Maar de innovatieve methode van de Rongbaozhai wordt zo kenmerkend en uniek gevonden dat UNESCO deze in 2006 de status van Chinees Immaterieel Cultureel Erfgoed toekende.
Klik op de afbeeldingen voor het bijschrift.
Voor het drukken van Galopperend paard naar Xu Beihong (1895-1953) waren ongeveer twintig drukblokken nodig, maar het kostte de studio drie jaar en ruim 350 drukblokken om een facsimile te maken van de beroemde schildering Hofdames die hun haar verfraaien met bloemen, toegeschreven aan Zhou Fang (730-800 na Chr.) Het origineel is een 200 centimeter brede handrolschildering op zijde met zes dames. De reproductie door de Rongbaozhai toont het werk in de heldere kleuren zoals het er ruim 1000 jaar geleden uit moet hebben gezien toen het pas geschilderd was. In de late jaren 1950 maakte Rongbaozhai ook geblokdrukte hangrolschilderingen van de afzonderlijke hofdames. Het Wereldmuseum heeft exemplaren van drie hofdames in de collectie.
Om deze techniek van geblokdrukte schilderingen meester te worden zijn onvoorstelbaar veel vaardigheid, ervaring en doorzettingsvermogen vereist. Aan een geblokdrukte schildering werken verschillende makers met ieder een eigen expertise nauwgezet samen. Het maakproces bestaat uit vier stappen: het origineel naschilderen, drukblokken snijden, drukblokken inkten en afdrukken, monteren tot een rolschildering.
Voor het snijden van de drukblokken analyseren de makers de voorstelling en de stijl van de oorspronkelijke schildering uitvoerig om te bepalen hoeveel drukblokken er nodig zijn om de voorstelling en alle kleurschakeringen na te bootsen. Als het origineel nageschilderd is snijden de houtbloksnijders de drukblokken: ieder drukblok is een segment voor een andere kleurschakering. Het inkten en drukken van de drukblokken is precisie werk, en ook een kunst op zich. Tenslotte bevestigt een monteur de geblokdrukte schildering op een ondergrond van papier en zijde en monteert hem als een rolschildering.
Fotograaf Matjaž Tančič legde iedere fase in het proces van het maken van een geblokdrukte schildering in de studio Duoyunxuan vast.
In deze video zie je hoe een geblokdrukte schildering gemaakt wordt in de studio Duoyunxuan in Shanghai.
Niet alleen de inktschakeringen geven de expressiviteit van de penseelstreken weer, maar ook de drukblokken. Een houtbloksnijder snijdt de reliëfpatronen in spiegelbeeld uit het drukblok. Door de druk en de snijhoeken van de messen, beitels en gutsen aan te passen worden de verschillende penseelstreken nagebootst. Ook de hardheid en textuur van de gekozen houtsoort bepalen de weergave van de penseelstreken.
Het houtblokdrukken begint meestal met de drukblokken die de lichtere tinten en elementen uit de achtergrond van de afbeelding weergeven, daarna volgen de drukblokken met de diepere kleuren en elementen op de voorgrond van de afbeelding.
De kracht en snelheid van het vegen, borstelen en wrijven met een wrijfkussen zorgen voor verschillende effecten. Dit proces wordt met elk drukblok herhaald.
In China wordt vooral met inkt op papier en zijde geschilderd. De licht bevochtigde zijde wordt met katoen gevulde kussentjes aangedrukt, net zolang tot de pigmenten gelijkmatig door de zijde zijn geabsorbeerd.
In 1672 opende de voorloper van de beroemde Rongbaozhai een papierwinkel in Beijing, waar men benodigdheden voor kalligraferen en het schrijven van brieven kon kopen. In 1892 werden de activiteiten uitgebreid met een houtblokdrukkerij voor het maken van gedecoreerd papier voor kalligrafie en schilderingen. Tegen het begin van de jaren 1930 was het atelier bekend geworden om zijn mubanshuiyin 木版水印 (houtblokdruk op waterbasis).
Aanvankelijk konden alleen kleine geblokdrukte schilderingen worden gemaakt, zoals gedecoreerd briefpapier. Maar uiteindelijk lukte het om grote formaten te maken. Een geblokdrukte schildering naar De offerbrenger van Dunhuang van Zhang Daqian (1899-1983) was in 1945 de eerste geblokdrukte schildering die de afmetingen van de originele schildering kon evenaren, 132 x 36 cm. Zhang Daqian maakte schilderingen naar boeddhistische fresco’s die tussen de 4e-14e eeuw gemaakt waren in de moeilijk bereikbare Mogaogrotten bij Dunhuang in noordwest-China. Hij vroeg de Rongbaozhai of ze blokdrukken van de schilderingen konden maken om dit cultureel erfgoed voor iedereen toegankelijk te maken, waaronder De offerbrenger van Dunhuang. De Rongbaozhai legden zich hierna toe op het reproduceren van oude meesterwerken.
De tweede prestatie was de houtblokdruk van Paviljoen in het maanlicht van Wang Yun (1652- 1735?), in 1954, de eerste houtblokdruk op zijde.
Het Wereldmuseum beheert ca. vijfhonderd werken van de Rongbaozhai, voornamelijk gemaakt in de bloeiperiode 1950 - 1970: briefpapier, geblokdrukte schilderingen naar klassieke en moderne schilderingen (gemonteerd als rolschilderingen en in albums), en communistische propagandaprenten. Er zijn ook originele rolschilderingen en kalligrafieën die een conservator van Rijksmuseum voor Volkenkunde (nu Wereldmuseum Leiden) in 1964 rechtstreeks kocht bij de Rongbaozhai in Beijing. De studio fungeert ook al decennialang als kunstgalerie en salon waar kunstenaars samenkomen.
Onderzoekster Pao-Yi Yang onderzocht in 2023 met een onderzoeksbeurs van de Vereniging Rembrandt en haar Kroese-Duijsters Fonds (een beurs voor jonge kunsthistorici) welke rol Rongbaozhai speelde in de circulatie en promotie van Chinese kunst in de jaren 1950-1970. Zij constateerde o.a. dat enkele stukken die door het museum als originele kunstwerken van bekende makers waren geregistreerd in werkelijkheid geblokdrukte schilderingen van de Rongbaozhai zijn.
Leestip voor een uitgebreide introductie over de techniek van geblokdrukte schilderingen: Pao-Yi Yang, “Crafting Authenticity: Woodblock Facsimiles of Paintings from Beijing’s Rongbaozhai,” Aziatische Kunst 55, no. 1 (2025)
Bezoek de tentoonstelling Made in China is te zien in Wereldmuseum Amsterdam vanaf 17 oktober 2025. Boek nu je tickets online en ontvang tot 15% korting.
In Hongkong spraken we met Karen Aruba en haar vader Cheung, één van de laatste traditionele Mahjongmakers.
In Beijing hadden we een ontmoeting met ontwerpster Ma Ke, een van de bekendste een meest baanbrekende mode-ontwerpers uit China.
