Toen dichter en performance kunstenaar Kathy Jetñil-Kijiner in Londen in 2012 haar gedicht ‘Tell Them’ voordroeg, was menigeen tot tranen geroerd. Dit gedicht is samen met naast heel veel prachtige topstukken uit Oceanië te zien in de tentoonstelling EEN ZEE VAN EILANDEN in Wereldmuseum Leiden. In deze expositie staan de verbondenheid met het water en de enorme vindingrijkheid van de Oceaniërs centraal.
Auteur: Wonu Veys
Kathy Jetñil-Kijiner vertelde het verhaal van haar voorouders, trotse zeevaarders van de Marshall-eilanden, voor wie de zee vooral bondgenoot, maar soms ook vijand was. Door klimaatverandering wordt de oceaan steeds meer een bedreiging. Net zoals haar landgenoten, weigert zij de strijd op te geven en de rijke cultuur van de Marshall-eilanden die onlosmakelijk verbonden is met het land en de zee zomaar los te laten.
De eilandbewoners waren meester bootbouwers. De boten, gemaakt van de stam van een broodvruchtboom, hadden een asymmetrische romp met een vlakke en een gekromde zijde waardoor varen tegen de wind mogelijk was. Het zeil, gevlochten van pandanusvezels, kon rond de mast draaien waardoor de uitlegger altijd aan de loefzijde kon hangen. Zo kon de windkracht maximaal benut worden. Bovendien zorgde de uitlegger voor extra stabiliteit en glijkracht door het water. Deze modelkano heeft alle eigenschappen van de grote walap kano’s die tot 30 meter lang konden zijn en tot 50 mensen konden vervoeren.
Ook de kennis van het zeevaren, de weg vinden op zee door middel van observatie van golven, deiningen, sterren, maan, zon, wind, lichtbreking op het water, schaduwvorming en de vlucht van vogels bereikte op de Marshall-eilanden een hoog niveau. In zeekaarten, een geheugensteun, zat deze kennis vervat. Het was een goed bewaard geheim dat slechts binnen bepaalde leidersfamilies overgedragen werd. De mannen die konden navigeren, genoten dan ook veel prestige en een hoge status. De kunst van het zeevaren, verstoord door atoomtesten in de 20e eeuw, kent tegenwoordig een heropleving. In dit filmpje zie je hoe de eilandbewoners zich door de zee laten leiden: een kunst en een kennis die niet verloren mogen gaan!
Op de Marshall-eilanden worden gevlochten fijne matten (jaki-ed) met complexe motieven in de rand gemaakt. Hier zie je twee voorbeelden van late 19e-eeuwse jaki-ed.
