Racisme is een machtsstructuur die gebaseerd is op het idee dat witte mensen bovenaan de rangorde staan en zwarte en gekleurde mensen daar onder. Racisme staat aan de basis van kolonialisme.
Hoe zie jij jezelf, hoe zie jij een ander en hoe ziet die ander jou? Bepaalt dat hoe jij je uit, en hoe jij je wel of niet aanpast? Als fundament onder de fysieke uitbuiting van het kolonialisme lag een heel stelsel van ideeën, vooroordelen en stereotyperingen. Deze stelden dat de witte mens superieur is aan de gekleurde mens. Veel van deze ideeën leven nog voort. Dit heet racisme, een van de hardnekkigste koloniale erfenissen. In de tentoonstelling leer je dat ras geen biologisch of ‘natuurlijk’ gegeven is, maar door mensen is bedacht. En omdat het gecreëerd is, kan het ook weer worden afgebroken. Kun jij uit het hokje stappen van je kleur, je afkomst en je gender dat voor jou bepaald is door de koloniale hiërarchie?
Wat is racisme?
Ontstaan racisme
Ras bestaat niet, er is maar één menselijk ras. Ook al bestaan rassen niet, de gevolgen van het denken in rassen bestaan wel: namelijk racisme en discriminatie. In de 17e eeuw bedenken Europeanen het idee van ‘ras’. Wetenschappers in de negentiende eeuw beschreven hoe verschillende soorten mensen over de hele wereld eruitzagen en rangschikten deze dan. Aan hoe iemand eruitziet werden vervolgens karaktereigenschappen, intelligentie en morele kenmerken gekoppeld. Op deze manier ontstaat dat het ene ‘ras’ slim, ondernemend, en het andere lui, gewelddadig of sensueel is. De rassentheorie had toen een wetenschappelijke status. Door zwarte en gekleurde mensen als minder te beschouwen kon men kolonialisme en slavernij rechtvaardigen. Ras is dus een sociaal/politiek en juridisch construct.
Koloniale wandplaten
Let op: er staan termen met een negatieve connotatie op deze wandplaten die vandaag de dag niet meer gebruikt worden. Wij kiezen ervoor dit niet online weer te geven.
Deze wandplaten zijn onderdeel van een serie die toont hoe mensen uit verschillende delen van de wereld eruitzagen. Ze moesten het bestaan van ‘ras’ bevestigen door nadruk te leggen op uiterlijke kenmerken zoals donkere huidskleur, haar en ogen en een andere gezichts- of schedelvorm. Middelbare scholen en hoger onderwijs gebruikten de platen voor lessen in de fysische antropologie. Zo konden docenten leren ‘ras’ te ‘herkennen’ op basis van lichamelijke kenmerken.
Zwitsers; Zwitserland, Zürich; voor 1986; papier, lithografie; overdracht, 2006; TM-6264-1b, -2d, -2h, 3c
Hedendaagse racisme
Nadat Nederland in 1860 (Indonesië) en 1863 (Caraïbisch gebied) slavernij wettelijk afschafte, werd niet iedereen plotseling gelijk. Racistische ideeën en stereotyperingen bleven voortbestaan, wat de basis legde voor veel problemen waar Nederland nu nog mee te maken heeft. Je ziet racisme en stereotyperingen terug in foto's, schilderijen, reclames en tentoonstellingen. Maar ook in het onderwijs, op de woning- en arbeidsmarkt, in de politiek of op het werk, hebben mensen nog steeds last van uitsluiting, ongelijkheid en vooroordelen.
Institutioneel racisme
Dit is een van de vormen van racisme die niet direct zichtbaar is. Het zit in het georganiseerde leven, in instituten en is structureel en systematisch. Institutioneel racisme is niet alleen het werk van mensen, maar is ook onderdeel van de indeling van organisatiestructuren, routines, organisatievormen etc. Denk aan de gezondheidszorg, het onderwijs, de arbeidsmarkt, media. Er zijn geschreven en ongeschreven regels, tradities, gedrag en omgangsvormen in instituten, die ervoor zorgen dat er ongelijkheid tussen mensen van verschillende culturele achtergronden, geloofsovertuiging of huidskleur is. Ook dit is een gevolg van het racistische denken van de koloniale tijd.
Meer leren over racisme? In de zaal ‘Racisme bestaat. Ras niet.’ kom je veel meer te weten.
